Antoine Pompe. Zegt de naam u iets? Nee? Eigenlijk is dat niet verwonderlijk, ook al moet de geboren Brusselaar beschouwd worden als een van de pioniers van het modernisme. Hij mag dan niet de bekendheid genieten van Belgische grootheden als Louis-Herman de Koninck of Huib Hoste, maar toch had deze selfmade architect best wel wat invloed en kun je vooral in en rond Brussel nog flink wat van zijn creaties bewonderen.
door Jan Hoffman
Het minste wat je van Antoine Pompe kunt beweren, is dat hij op nogal wat vlakken een ‘specialleke’ was. En dat dan niet enkel door de bijzonder gezegende leeftijd die hij bereikte: de geboren Brusselaar, die overleed in Ukkel, werd maar liefst 106 jaar oud (1873-1980).
Villa Grunenwald in Ukkel, een van de meest luxueuze woningen die de architect tijdens zijn loopbaan ontwierp.
Aanvankelijk wees weinig erop dat Pompe zijn stempel zou drukken op vooral de Brusselse architectuur, een architectuur waarvoor hij trouwens nooit een diploma behaalde. Als zoon van een naar Brussel uitgeweken Nederlandse edelsmid liep hij immers aanvankelijk school aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Brussel, waar hij vanaf zijn 13de alles leerde over de teken-, gravure- en houtsnijkunst. In 1890 trok hij vervolgens naar de Königliche Kunstgewerbeschule in München, waar hij zich vervolmaakte in de teken- en beeldhouwkunst. Bij zijn terugkeer naar Brussel in 1893 ging hij eerst aan de slag als tekenaar in een tapijtfabriek en kwam hij daarna terecht in een metaalconstructiebedrijf.
Ontwerpschetsen van de verbouwing van de eigen woning van de familie Pompe aan de Kasteleinsstraat 47 in Elsene.
Waar ligt dan de link met de architectuur? Hiervoor moeten we geduld hebben tot 1899, wanneer een gelukkig toeval ertoe leidt dat hij als tekenaar in dienst van Victor Horta gaat werken, met onder meer de tekening van een ontwerp van het Congolees paviljoen voor de Wereldtentoonstelling van 1900 in Parijs. Na die eerste stap in de architectuur wordt de toekomst nog wat duidelijker, wanneer hij tot 1903 eveneens als tekenaar gaat werken voor architect Georges Hobé en vervolgens in 1904 assistent wordt van Adhémar Lener, bij wie hij zijn allereerste ontwerp maakt, een winkelpui in de Louizalaan in Sint-Gillis. Het zal de aanzet zijn van een architectencarrière waarbij hij steeds meer elementen van het modernisme in zijn ontwerpen gaat integreren. Hij vereenvoudigt vooral elementen uit de toentertijd overheersende art-nouveaustijl en bezorgt zijn gebouwen een functioneler karakter.
Eerder vermeldden we al dat Antoine Pompe ‘un cas spécial’ was en dat illustreert hij met nog een ander specifiek kenmerk. De man bekwaamde zich als architect niet enkel in het modernisme, maar na een stage bij architecten in Stuttgart ook nog in het ontwerp en de vervaardiging van meubelen. Daarnaast zorgden deze meubelen voor een ware stijlbreuk met de art-nouveaustijl van het begin van de 20ste eeuw.
Pompe raakte onder meer bekend voor zijn tuinwijken, hier de ‘tuinwijk’ Pompe-Rubbers in Sint-Genesius-Rode. Dit sinds 2021 vastgesteld bouwkundig erfgoed wordt gevormd door twaalf bediendewoningen.
Architectenparcours
Waarom we uitgerekend nu de aandacht vestigen op deze architect, die de voorbije decennia slechts bekendheid genoot bij de ‘happy few’? De reden hiervoor is dat er zopas een boek over de man verscheen, waarin auteur Eric Hennaut bijzondere aandacht besteedt aan de diverse realisaties van Pompe. Dit werk is het tweede deel van de collectie ‘Parcours d’architectes’. Dit ‘architectenparcours’ omvat een reeks die bestaat uit monografische gidsen rond het oeuvre van architecten die hun stempel drukten op het stedelijke landschap van Brussel na de Eerste Wereldoorlog. De collectie focust op het werk van architecten die minder bekend zijn bij het grote publiek, maar die door hun intieme band met de stad des te meer erkenning verdienen.
Elk deel belicht een uniek parcours, zowel letterlijk als figuurlijk, en onthult niet alleen het gebouwde erfgoed, maar ook de onderbelichte en amper bestudeerde facetten van de urbanistische geschiedenis van de hoofdstad. Dit aan Antoine Pompe gewijde deel van de reeks brengt de originele realisaties en ideeën van deze architect opnieuw onder de aandacht en illustreert hoe hij bij het ontstaan van de moderne architectuur in België een centrale en onafhankelijke figuur was.
Meer informatie
‘Antoine Pompe. Architectenparcours’ is een uitgave van Mercatorfonds.
Dit 144 pagina’s tellende boek met een softcover werd uitgegeven in co-editie met Docomo en kost 35 euro. Meer informatie en bestellen kan via www.mercatorfonds.be
Alle beelden © Mercatorfonds